Hendrik Johannes (Henk) van Nimwegen (Haarlem 21-2-1931 – Doorn 25 augustus 2017) bedacht gerechten met lekkere en voedzame ingrediënten: melk, suiker, koffie, bloem, kaas, boter, eieren, vlees en jus. Op het paasmenu staat ook Barino. Dat was roomboter vermengd met margarine. En Pofkoek, een soort cake gebakken in een tulband met krenten of rozijnen. Hij maakte bijpassende illustraties van eieren, kuikentjes, bloemetjes, kopjes koffie, bordjes, bakjes en schaaltjes met gerechten erin en erop. Fantastische menu’s met alles wat hij het liefst zou willen eten die dag. Maar het was nog oorlog en in werkelijkheid was er bijna niets te eten.

De menukaarten van Henk van Nimwegen, voor Eerste en Tweede Paasdag. Gemaakt in april 1945. Uit de collectie van Erfgoed Leiden en Omstreken.

Hendrik Johannes (Henk) van Nimwegen
De menukaarten komen uit de nalatenschap van Henk van Nimwegen. Geschonken door zijn vrouw Mennie van Nimwegen-Stijger. Henk maakte in totaal 10 menukaarten, voor de kerstdagen in 1944 en de Paas- en Pinksterdagen in 1945. Henk kwam in 1943 als kind uit Haarlem naar Leiden en woonde aan de Botermarkt 4.

Schrijfmachinewinkel Gerding
In het pand Botermarkt 4 zat de schrijfmachinewinkel van J.M. Gerding. Vader Van Nimwegen was hier aangesteld als bedrijfsleider. De schrijfmachinewinkel was een filiaal van The American Office Supply Company met als hoofdkantoor Spaarne 48 in Haarlem. Het was een handel in Underwood schrijfmachines, kantoormeubelen en aanverwante artikelen. Gerding werd filiaalhouder in 1937. Hij nam de winkel over van H.J. Hoekstra. In 1943 werd de nieuwe filiaalhouder zijn broer F.W.J.A. Gerding (Leidsch Dagblad | 19 november 1943 | pagina 3). Of deze verandering de aanleiding was om van Nimwegen aan te stellen als bedrijfsleider is onduidelijk. In 1919 vestigde zich de eerste winkel van Underwood in Leiden, Breestraat 41, met filiaalhouder A. Vilders. In 1921 verhuisde het filiaal van Lange Mare 36 naar Botermarkt 4. Later verhuisde de winkel naar Breestraat 11.

Breestraat 11. Onderpui van Gerding kantoormachines in 1965. PV_PV30329.6. Uit de collectie van Erfgoed Leiden en Omstreken.

Verzet en Joodse onderduiker
Tijdens de oorlog had vader Van Nimwegen contact met Dominee Post, die voor het verzet werkte. Ook kwam er wel eens een Joods jongetje bij  Henk thuis langs om bij hem op de zolder te spelen: Donald Moritz de Marcas (Leiden, 29 juni 1933 – Huizen, 24 maart 2023), zo vertelt Mennie van Nimwegen-Stijger. Donald zat ondergedoken op een adres in het achterstraatje van de Botermarkt, de Dwars Koornbrugsteeg. Later hebben Henk en Donald elkaar nog eens ontmoet in de Hooglandse Kerk tijdens een herdenkingsbijeenkomst. Donald Moritz de Marcas werd een bekende hoorspelacteur, presentator, zanger, cabaretier en nieuwslezer.

Distributiebonnen
Vanaf het begin van de oorlog kon je bepaalde voedingsmiddelen en goederen alleen kopen met distributiebonnen. Je moest dan je persoonsgebonden distributiestamkaart laten zien. Onderduikers hadden geen stamkaart. Het ondergrondse verzet geprobeerde voor hen toch voedsel te regelen. Suiker was zelfs al in 1939 enkel verkrijgbaar met een bon. In de loop van de oorlog kwam er aan steeds meer producten een tekort. Tot ver na de oorlog bleef dit systeem bestaan. Koffie werd pas in 1952 vrij verkrijgbaar.


Distributie van brandstoffen in de Kraaierstraat. Foto: Nico van der Horst, 1946. Collectie WO2, LEIW2_7_368. Uit de collectie van Erfgoed Leiden en Omstreken.

Mededeling dat eventueel ontvangen tegoedbonnen voor toiletzeep op 11, 12 en 15 januari 1945 kunnen worden ingewisseld voor rantsoenbonnen. Bibliotheek LB 1372 foliodeel. Uit de collectie van Erfgoed Leiden en Omstreken.

Centrale Keuken
Op de menukaarten van Henk staat centr keuken geschreven. Hiermee bedoelde hij de gemeentelijke Centrale Keuken. Hier werd gekookt voor verschillende bevolkingsgroepen. Al voor de oorlog werden er keukens opgericht als onderdeel van het Rijksbureau Voedselvoorziening in Oorlogstijd. Arbeiders, armlastigen en schoolkinderen kregen extra maaltijden uitgereikt waar geen voedselbonnen voor nodig waren. Deze opgave laat het aantal deelnemers (56.500) aan de Centrale Keuken zien, over de week van 11 t/m 17 februari 1945. Aan het einde van de oorlog profiteerden vooral de arbeiders van de maaltijden uit de Centrale Keuken. 

Zweeds Witbrood
In maart 1945 werd er Zweeds Wittebrood uitgedeeld. Ook dat brood zette Henk op zijn menukaart. Zweeds Wittebrood werd zo genoemd omdat het meel uit Zweden kwam. In januari 1945 vervoerde het Zweedse Rode Kruis het meel in drie grote schepen naar Nederland. De broden moesten nog wel gebakken worden en konden pas in maart worden verstrekt aan de bevolking. 

Uitdeling van Zweeds Wittebrood en een pakje margarine onder de zusters van de Anna kliniek, Leiden, maart 1945. Tweede van rechts is Nel Zandvliet. Fotograaf: familie Zandvliet (bekende Leidse familie). PV38178A.7, uit de collectie van Erfgoed Leiden en Omstreken. 

Voedseldroppingen kwamen pas later op gang. De Operaties Manna en Chowhound begonnen pas eind april, begin mei 1945. Met de Duitse bezetters was overeengekomen dat geallieerde vliegtuigen voedseldroppingen mochten uitvoeren boven Nederland. Die overeenkomst werd getekend op 1 mei. Vanaf 29 april begonnen al de eerste vluchten.

Bronnen:
Gesprek met Mennie van Nimwegen-Stijger, Leidsch Dagblad en Leidse Courant.

Vondst van de Week
Vondst van de week (#VVDW) is een rubriek van de erfgoedexperts van Erfgoed Leiden en Omstreken. Zij doen daarin verslag van opmerkelijke vondsten en ervaringen. Via deze website, Twitter, Instagram en Facebook houden ze je op de hoogte.

Sigrun Brouwer
29 maart 2024